Ευστράτιος Παπάνης, Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου

 

Κατά τον Habermas όλοι οι πολίτες έχουν το δικαίωμα της έκφρασης και του διαλόγου, ανεξάρτητα από ιδεολογικές διαφορές και ανισότητες στη νομή της εξουσίας. Το διαδίκτυο είναι ένα ιδανικό πεδίο ανάπτυξης του διαλόγου.
Δημιουργήθηκε ως ένα ανοιχτό, προσιτό σύστημα και οποιαδήποτε προσπάθεια φίμωσης του – ακόμα κι αν κάποιοι διατείνονται ότι αυτό προστατεύει τα προσωπικά δεδομένα – αποτελεί απαράδεκτη καπηλεία των βασικών αρχών του.

Εξάλλου, αποδεικνύεται περίτρανα ότι οι πολίτες του κυβερνοχώρου έχουν την ικανότητα αυτορρύθμισης και γι' αυτό η ηλεκτρονική δημοκρατία βασίζεται περισσότερο στις αρχές της Εκκλησίας του Δήμου, παρά στα κοινοβουλευτικά μορφώματα,....

που ταλανίζουν το σύγχρονο κόσμο. Το διαδίκτυο είναι δίαυλος απρόσκοπτης επικοινωνίας, βήμα θεμελίωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και προπομπός κοινωνικών καταστάσεων, που σύντομα θα επηρεάσουν την πολιτική ζωή.

Η παρουσία μη κυβερνητικών οργανώσεων, περιβαλλοντικών κινημάτων, οικονομικών δομών και κοινωνικών δράσεων στο διαδίκτυο αποτελεί τη βάση μιας βιώσιμης λειτουργίας ελέγχου των πολιτικών τεκταινομένων, την οποία οι κυβερνήσεις οφείλουν να λάβουν σοβαρά υπόψη. Δεν είναι τυχαίο που κολοσσοί του κλειστού λογισμικού "ανοίγουν" τον κώδικά τους, ώστε να δημιουργηθεί μια πλατφόρμα, πάνω στην οποία οι τεχνολογικές εξελίξεις θα λάβουν πολιτική υπόσταση, βασιζόμενες στις αρχές της ανεμπόδιστης διασύνδεσης και των συμβολικών δικτύων. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να απενεργοποιεί υπερσυνδέσμους, εξυπηρετώντας οικονομικές σκοπιμότητες ή παιχνίδια εξουσίας και οι μηχανές αναζήτησης οφείλουν να αναπροσαρμόσουν τους αλγορίθμους τους, ώστε να παρουσιάζουν όλα τα αποτελέσματα και όχι τα δημοφιλέστερα.

Το ανοιχτό διαδικτυακό εμπόριο, χωρίς τις απαράδεκτες φορολογικές στενωπούς, τις πατέντες, τις αμφίβολες νομοθεσίες για την πνευματική ιδιοκτησία και τα εμπόδια στην επιχειρηματικότητα, μπορεί να δώσει μια δεύτερη ευκαιρία στις μικρές επιχειρήσεις να ανταγωνιστούν τις πολυεθνικές και στα ασθενέστερα κράτη να προβληθούν ισάξια στη διεθνή οικονομική αρένα. Όλα τα παραπάνω προϋποθέτουν το σεβασμό της ιδιωτικότητας, τη κρυπτογράφηση των δεδομένων και την αντίσταση των πολιτών σε κάθε συνεργασία εταιρειών του διαδικτύου με κρατικούς μηχανισμούς ελέγχου και καταστρατήγησης των θεμελιωδών δικαιωμάτων, αλλά και την καλλιέργεια μιας κουλτούρας ενεργούς συμμετοχής και μη αποποίησης των ευθυνών.

Φυσικά, η παγκοσμιοποίηση, που επιβάλλει το διαδίκτυο, απειλεί τα εθνικά κράτη, τα οποία σταδιακά χάνουν τους πυλώνες της εξουσίας τους και αναζητούν ερείσματα, για να αιτιολογήσουν το ρόλο τους. Οι νέοι που γεννήθηκαν μετά το 1993 ήδη ασπάζονται παγκόσμιες κοινές αξίες, αντλούν πρόσωπα μέσα από το ίντερνετ και ενσωματώνουν δύο εαυτούς: τον διαδικτυακό και τον πραγματικό. Οι ελλείψεις και τα κενά της αληθινής ζωής αναπληρώνονται ουσιαστικά, συμβολικά ή φαντασιακά μέσα στο διαδίκτυο και η ύπαρξη ενός χαρακτηριστικού δεν αποκλείει την εμφάνιση του αντίθετου στον κυβερνοχώρο.

Αλλά ποια είναι τα χαρακτηριστικά της ελληνικής νεολαίας και πώς αυτά μετασχηματίζονται στο διαδίκτυο. Η διάδοση του διαδικτύου, όσο ραγδαία κι αν είναι, αναδεικνύει το χρέος των κρατών να το κάνουν προσιτό σε όλους τους πολίτες, μειώνοντας το κόστος πρόσβασης, απλοποιώντας διαδικασίες ενεργοποίησης, πριμοδοτώντας την αύξηση της ταχύτητας μετάδοσης δεδομένων, προσφέροντας συσκευές (υπολογιστές) και μαζικοποιώντας τη χρήση του. Τα εκπαιδευτικά συστήματα πρέπει να σταματήσουν να το θεωρούν συμπλήρωμα και οφείλουν να αναδιαρθρωθούν, ώστε να το ενσωματώσουν ως βασικό στοιχείο των αναλυτικών προγραμμάτων. Παράλληλα, κάθε πληροφορία να παρέχεται άμεσα και δωρεάν στον πολίτη με τροπή κατανοητό, για να συμβάλλει στον κοινωνικό διάλογο και τη συμμετοχική λήψη απόφασης.

Κυβερνήσεις και εταιρείες επιχειρούν να ασκήσουν πιέσεις, που περιορίζουν το δικαίωμα αυτό, θεσπίζοντας δυσερμήνευτους νόμους και προφασιζόμενες την ασφάλεια ή την πάταξη της τρομοκρατίας. Ευτυχώς, οι εξελίξεις προδικάζουν την αποτυχία των μέτρων αυτών: Ήδη  βαδίζουμε προς την ενοποίηση της κινητής τηλεφωνίας, του διαδικτύου και της τηλεόρασης και η επιρροή του κυβερνοχώρου αυξάνεται, πέρα  από τις δυνατότητες των ισχυρών να τον ελέγξουν. Κάθε πληροφορία, γνώση, δημοσίευση, που αναρτάται στο διαδίκτυο πρέπει να είναι προσβάσιμο με το μικρότερο δυνατό κόστος στον κάθε ενδιαφερόμενο.

Πολλοί ειδικοί θεωρούν ότι η διαδικτυακή πληροφορία θα απολέσει τη σημασία της, εάν δεν βρεθεί ένας τρόπος πιστοποίησης της εγκυρότητάς της και διαπίστευσης των πηγών της. Υποστηρίζουν ότι με το χρόνο γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική η ανάγκη να αναδυθεί εκ των έσω ένας οργανισμός ταξινόμησης και κατηγοριοποίησής της, που θα έχει ως σκοπό όχι να λογοκρίνει, αλλά να προάγει την ελευθερία του λόγου διαχωρίζοντας το αξιόπιστο από το ανακριβές. Τέλος, επειδή η φύση των πληροφοριών που διακινούνται στο ίντερνετ έχει διαφοροποιηθεί και από απλό κείμενο έχουν συμπεριληφθεί βίντεο, εξειδικευμένα γραφικά, ήχος και πολυαισθητηριακές παρουσιάσεις, πρέπει να ληφθεί μέριμνα, ώστε να εξασφαλίζεται μεγάλος αποθηκευτικός χώρος και ροή δεδομένων χωρίς περιορισμούς.

Αν σε όλα τα παραπάνω συνυπολογιστεί και η δυνατότητα που προσφέρει το διαδίκτυο στις μειονοτικές ομάδες να διατηρήσουν την κουλτούρα τους, να ενοποιήσουν τα ιστορικά τους χνάρια, να συσπειρώσουν τα γεωγραφικώς διαμοιρασμένα μέλη τους και να αφήσουν ανεξίτηλα τα αποτυπώματά τους στα σύγχρονα δρώμενα, τότε κατανοούμε γιατί πολλοί απογοητευμένοι από την έλλειψη δημοκρατίας ή διωγμένοι για τις ιδέες τους ανακάλυψαν ένα ασφαλές – προς το παρόν – καταφύγιο στο ίντερνετ.

Τελικός σκοπός της ηλεκτρονικής δημοκρατίας είναι να θεμελιωθεί μία νέα ιδεολογία, σύμφωνα με την οποία το προσωπικό συναντά το ομαδικό πνεύμα μέσα από κανόνες διαλεκτικής, ισονομίας και δημοκρατίας. Αν η ανθρωπότητα έχασε μια φορά την ευκαιρία να εγκαθιδρύσει μια παγκόσμια ελεύθερη τάξη πραγμάτων, τώρα την ξαναποκτά μέσω του διαδικτύου. Κι αν στα φιλόδοξα σχέδια των αναπτυγμένων κρατών και των εταιριών είναι το μονοπώλιο της διαχείρισης της πληροφορίας η ίδια η δομή του διαδικτύου τους απομονώνει: πληροφοριοδότες είναι οι ίδιοι οι χρήστες του, οι οποίοι με τη δράση τους αντιστέκονται ηθελημένα ή αθέλητα στο συγκεντρωτισμό και δημιουργούν, ως σκεπτόμενα όντα, νέα δίκτυα και διασυνδέσεις, που διακρίνονται από δυναμισμό και διαρκή μεταβολή. Εξάλλου, κάθε μέρα παράγεται ένας τόσος τεράστιος όγκος δεδομένων – μεγάλος όσο και το ανθρώπινο πνεύμα - , που το αμέσως επόμενο πρόβλημα, που πρέπει να επιλύσει το διαδίκτυο είναι η ανεύρεση της πληροφορίας με τρόπους που προσομοιάζουν στην ανθρώπινη νόηση και εμπειρία. Η συνέργεια όλων των επιστημών στο εγχείρημα αυτό είναι πέρα από απαραίτητη. Η διεπιστημονικότητα για τη διερεύνηση και ερμηνεία του φαινομένου είναι επιβεβλημένη και χωρίς αυτήν θα οδηγηθούμε σε ημιτελείς και μονιστικές θεωρήσεις.